Stanisław (Szlomo) Lipschütz (1922-1944)
Młodszy brat Leo Lipskiego. Syn Samuela Lipschütza, właściciela składu towarów tekstylnych z Krakowa i pochodzącej z Wiednia Toni Österer. Jego matka zmarła przy porodzie lub niedługo po nim. Przyszedł na świat 6 listopada 1922 r. w Krakowie. We wrześniu 1939 roku uciekł z Krakowa do Lwowa wraz z bratem i przyjaciółmi (Stanisławem i Anną Frenklami, Idą Elbinger, Jakubem Weissmanem, Filipem Eisenbergiem i Juliuszem Eisenbergiem). Był osadzony w więzieniu na Brygidkach. Latem 1940 roku został (podobnie jak Leo) wywieziony w głąb ZSRR na roboty przymusowe – nieznane jest dokładne miejsce jego uwięzienia. Rok później uwolniony na mocy paktu Sikorski-Majski. Wstąpił do Armii Andersa, gdzie należał do 3. Dywizji Strzelców Karpackich. Po wielomiesięcznej rozłące z bratem spotkali się w Teheranie. Poległ w Bitwie pod Monte Cassino 12 maja 1944 roku.
Zachowało się wiele listów Stanisława Lipschütza do jego brata. Niewielki wybór opublikowała Hanna Gosk w Paryżu ze złota, a całość kolekcji znajduje się w Archiwum Emigracji w Toruniu. Korespondencja ta będzie dostępna do wglądu w 2025 roku. W Paryżu ze złota znalazł się również krótki tekst zatytułowany Mój brat. Oto jego fragment:
Mój brat: on mi nie daje spokoju. Nie chciałem wiedzieć, w czasie, gdy byliśmy razem, co on przeżywał. Wiedziałem, ale nie chciałem się tym przejąć. To jest całkiem złe. Trzeba zacząć na nowo. Jak będę miał dłuższy oddech.
Leo Lipski, Mój brat, w: tegoż, Paryż ze złota. Teksty rozproszone, oprac. i posłowie Hanna Gosk, Świat Literacki, Izabelin 2002, s. 75.
Postać młodszego brata pojawia się w przedwojennym opowiadaniu Apollo i w Niespokojnych:
Emil miał o trzy lata młodszego brata. Pewnego razu ojciec zawołał go i powiedział:
Leo Lipski, Niespokojni, w: tegoż, Proza wybrana, wstęp i oprac. A. Maciejowska, Czarne, Wołowiec 2022, s. 102-103.
— Wiesz Emil, będziesz miał brata albo siostrę.
— Kiedy?
— Dziś albo jutro.
— A kiedy ją będę widział?
— Za kilka dni.
Wtedy Emil poszedł do klozetu i zaczął się modlić.
Ponieważ chciał mieć brata, a był głęboko przeświadczony o przewrotności Pana Boga, mówił:
— Panie Boże, ja chcę, żeby była siostrzyczka. Nie brat. Panie Boże itd. — tak Go zaklinał i prosił. Potem zrobił w ścianie dziurę gwoździem na znak tego zdarzenia.
Tadeusz Radwański, z 3 Dywizji Strzelców Karpackich , którego zadaniem było opanować wzgórze 593, opowiada – że w pewnym momencie jego oddziałowi zabrakło amunicji. Zgłosiło się dwóch ochotników, którzy mieli zejść do „domku doktora” i przynieść pociski moździerzowe. „I ja tych chłopców widziałem jak wracają, już widziałem radość w ich oczach, że udało im się wykonać to zadanie … i nagle huk, pył, uderzył pocisk moździerzowy – i – ja tych chłopców widziałem przed chwilą! – Nie ma ani jednego ani drugiego! – I mówię do mojego zastępcy – „znałeś Iwaszkę? Znałeś Lipszyca?” – To już ich nie ma!”.
Krzysztof Wyrzykowski, Historia nauczycielką życia
W tym miejscu dygresja; w latach dziewięćdziesiątych Alicja Maciejowska, moja redakcyjna
koleżanka, wróciła z Izraela, gdzie nagrała wywiad z pisarzem Leo Lipskim, właśc. Lipschütz, polskim
pisarzem narodowości żydowskiej. W rozmowie Lipski wspomniał, że jego brat służył w armii gen.
Andersa, ale ślad po nim zaginął. Wtedy przypomniał mi się ten fragment wspomnień Tadeusza
Radwańskiego o śmierci jego żołnierza Lipszyca. Sprawdziliśmy – to ten! – Tak oto pisarz Leo Lipski
niedługo przed śmiercią dowiedział się, w jakich okolicznościach pod Monte Cassino zginął jego brat.
Czytaj także
- Leo Lipski, Mój brat, w: tegoż, Paryż ze złota. Teksty rozproszone, oprac. i posłowie Hanna Gosk, Świat Literacki, Izabelin 2002, s. 75.
- Wyjątki z listów od brata, b.p. kaprala podchorążego Stanisława Lipschütza, w: Leo Lipski, Paryż ze złota. Teksty rozproszone, oprac. i posłowie Hanna Gosk, Świat Literacki, Izabelin 2002, s. 149-151.
