Ida Elbinger (1919-1941)
Przedwojenna partnerka Leo Lipskiego, na której pisarz wzorował postać Ewy z Niespokojnych. Elbinger chciała zostać aktorką, a przed wojną występowała w przedstawieniach krakowskich teatrów studenckich. Wiele wskazuje na to, że współpracowała z Karolem Wojtyłą – oto wyimki z dwóch biografii Jana Pawła II:
Jedna z aktorek, które występowały z Wojtyłą w przedwojennym teatrze amatorskim, była piękna Żydówka, Ida Elbinger. Została zaproszona przez Wojtyłę do współtworzenia konspiracyjnego teatru, ale niedługo później została zastrzelona przez nazistów na ulicy w Krakowie. To tragedia, o której Papież wciąż pamięta.
Tad Szulc, Pope John Paul II, tłum. A.Z.
Ida Elbinger, Żydówka, z którą [Wojtyła] występował w szkole, chciała dołączyć do teatru konspiracyjnego organizowanego przez Karola i jego przyjaciół. Pewnego dnia, gdy szła pomóc swojej matce w robotach przymusowych (odśnieżaniu), została zastrzelona.
Gary O’Connor, Universal Father: A Life of Pope John Paul II, tłum. A.Z.
Choć Elbinger uciekła do Lwowa wraz z Lipskim, jego bratem i wspólnymi przyjaciółmi, pod koniec 1939 roku podjęła decyzję o powrocie do Krakowa. Jak pisze Lipski w Paryżu ze złota, Elbinger „uciekła do Niemców, w grudniu, przepłynęła zimny San” (Paryż ze złota, s. 20). Z kolei w liście Lipskiego do Ireny Lewulis czytamy: „Ida zginęła na aryjskich papierach” (Proza wybrana, s. 249). Wersję tę potwierdza krewny Idy Elbinger, Emanuel:
W Phoenix (Arizona) mieszkała Giza, córka Moryca, brata mojego ojca – przeżyła obóz. Spotkałem ją u mojej kuzynki w Niemczech. Siostra Gizy, Ida, była przepiękną dziewczyną. Zapytałem, co się z nią stało. Okazało się, że miała narzeczonego, Polaka, chrześcijanina. Miała aryjskie papiery i aryjski wygląd, jak to się mówi. Nie była w getcie ani w obozie. Okazało się, że rodzice tego mężczyzny nie chcieli, żeby wyszedł za Żydówkę. Ci rodzice zadenuncjowali ją i została zamordowana przez Niemców.
Emanuel Elbinger, tłum. A.Z.
Wspomniana przez Elbingera Giza (po mężu: Adler) udzieliła kilku wywiadów w ramach projektów typu Holocaust Oral History, a dwa z tych świadectw są częścią kolekcji United States Holocaust Memorial Museum. Adler wspomina, że Ida buntowała się przeciwko rodzinie i religii, nie chciała również mówić w jidysz. Według Adler, Elbinger przeszła konwersję i stała się chrześcijanką. To jednak okazało się niewystarczające dla rodziców jej narzeczonego, którzy zadenuncjowali Idę. Trafiła do (niewskazanego przez Adler z nazwy) obozu koncentracyjnego a później została zamordowana w Treblince. We wspomnieniach Adler nie pojawiają się wzmianki o Lipskim, również jako wcześniejszym (przedwojennym) partnerze Elbinger. Adler zmarła w 2007 roku.
Materiały dotyczące Gizy Elbinger znalazł i przesłał mi dr Paweł Paszek, któremu bardzo dziękuję.
