Na początek

Do juweniliów Leo Lipskiego zaliczamy około trzydzieści pięć tekstów, które powstawały w latach 1932-1939. Możemy je podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza to utwory literackie – opowiadania, nowele, krótkie prozy poetyckie nazywane egotykami, a także jeden wiersz. Na drugą grupę składają się teksty niefikcjonalne: czyli szkice literackie, recenzje literackie i muzyczne i sprawozdania z koncertów.

Lipski zadebiutował wcześnie – już jako piętnastolatek opublikował Opowieść o małym Kurcie na łamach „Kuźni Młodych” (było to w roku 1932). W kolejnym roku to samo pismo zamieściło dwie krótkie prozy młodego pisarza: Apolla i Legendę o czarnej… Następne publikacje przypadły już na 1935 rok, w którym Lipski ukończył gimnazjum i rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najprzychylniejsze autorowi okazały się redakcje dwóch czasopism – „Szkolnych Czasów” i „Naszego Wyrazu”, bodaj najważniejszego czasopisma młodoliterackiego w Krakowie lat 30. W latach 1935-1937 „Nasz Wyraz” opublikował łącznie dwadzieścia trzy teksty Lipskiego z obu wspomnianych grup. Był to najpłodniejszy okres w całej twórczości autora, który regularnie powracał na łamy pisma zarówno jako prozaik, jak i jako autor zwięzłych tekstów poświęconych muzyce i (rzadziej) literaturze.

Dwie prezentacje juwenilnej prozy Lipskiego miały szczególnie prestiżowy charakter. W 1936 jego wieloczęściowy utwór O niepokoju i śmierci ukazał się w „Kamenie”, głównym czasopiśmie Drugiej Awangardy, na łamach którego gościli Bruno Schulz, Józef Czechowicz czy Stanisław Piętak. Z kolei dwa lata później opowiadanie Śmierć opublikowano w bardzo poczytnym, sanacyjnym „Pionie”. Dzięki ogólnopolskiemu zasięgowi i popularności „Kameny” i „Pionu”, twórczość Lipskiego mogła zostać zauważona poza hermetycznym środowiskiem młodego, lewicowo-literackiego Krakowa (reprezentowanego przez „Nasz Wyraz” ).

Ostatnim tekstem Lipskiego, który ukazał się przed wojną, jest fragment dłuższej całości zatytułowany Noc , ogłoszony przez warszawską, społeczno-literacką „Orkę” w 1938 roku; jej redaktorem był wtedy Gustaw Herling-Grudziński.

„Ja pisałem. Dziś myślę, że źle. Z początku w piśmie międzyszkolnym „Kuźnia Młodych”, a potem w „Naszym Wyrazie”, redagowanym przez [Michała] Chmielowca. Drukowałem też w „Pionie”, gdzie pierwszą nagrodę dostał [Michał] Choromański. Nawet [Gustaw] Herling-Grudziński zlitował się nade mną i zabrał moją nowelę, która ukazała się w jego piśmie warszawskim”

Leo Lipski, „Paryż ze Złota”

Aktualnie nieznane są jakiekolwiek przedwojenne świadectwa recepcji utworów Lipskiego. Wzmianka dotycząca jego wczesnej twórczości pojawia się za to w szkicu Kazimierza Koźniewskiego o autorach współpracujących z „Kuźnią Młodych”: „[…] potem pojawił się młody prozaik z Krakowa, Leo Lipschütz– ale i ten też nie był wiele wart” (K. Koźniewski, Szkolna przygoda literatury, w: tegoż, Historia co tydzień. Szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, Warszawa 1976, s. 152).

Większość literackich juweniliów Lipskiego została przedrukowana i opracowana przez Hannę Gosk, edytorkę tomu Paryż ze złota. Teksty rozproszone z 2002 roku (poniżej oznaczone skrótowcem Pzz). W publikacji nie znalazły się natomiast teksty niefikcjonalne, które wciąż domagają się szerszego omówienia.

Juwenilia I: Utwory literackie

  1. Opowieść o małym Kurcie, „Kuźnia Młodych” 1932, nr 13, s. 18-19. [Pzz]
  2. Apollo, „Kuźnia Młodych” 1933, nr 7, s. 12-13. [Pzz]
  3. Legenda o Czarnej…,„Kuźnia Młodych” 1933, nr 18, s. 13. [Pzz]
  4. Egotyki: Pociąg, Mus, W nocy, Nieuchronna poza, Ja na prowincji, „Nasz Wyraz” 1935, nr 1, s. 11. [Pzz]
  5. Noga, „Nasz Wyraz” 1935, nr 2, s. 9. [Pzz]
  6. Śmierć [1] „Nasz Wyraz” 1935, nr 2, s. 9. [Pzz]
  7. Koncert, „Szkolne Czasy” 1935, nr 2, s. 8-9.
  8. [b.t], „Szkolne Czasy” 1935, nr 3-4, s. 18.
  9. Jola, czyli grzebanie w przeszłości, „Nasz Wyraz” 1936, nr 2, s. 14-15. [Pzz]
  10. Muzyk i dziewczyna, „Nasz Wyraz” 1936, nr 4, s. 8-10. [Pzz]
  11. O pękniętej bańce, „Nasz Wyraz” 1936, nr 5, s. 2. [Pzz]
  12. O niepokoju i śmierci, „Kamena” 1936, nr 4 (grudzień), s. 89-94.
  13. Niepokoje księżycowe, „Nasz Wyraz” 1937, nr 7, s. 2. [Pzz]
  14. Śmierć [2], „Pion” 1938, nr 47. [Pzz]
  15. Noc (fragment opowiadania), „Orka – miesięcznik społeczno-literacki młodych” 1938, nr 3.

Juwenilia II: Teksty niefikcjonalne

A. Teksty o muzyce

  1. Józef Hofman, „Nasz Wyraz” 1935, nr 1, s. 17.
  2. Annie Fischer, „Nasz Wyraz” 1935, nr 2, s. 15.
  3. Filharmonja krakowska, „Nasz Wyraz” 1935, nr 2, s. 15.
  4. Sezon muzyczny, „Nasz Wyraz” 1936, nr 2, s. 18.
  5. Sezon muzyczny [2], „Nasz Wyraz” 1936, nr 3, s. 16.
  6. Imre Ungar, „Nasz Wyraz” 1936, nr 5, s. 12.
  7. Aleksander Kipnis, „Nasz Wyraz” 1936, nr 5, s. 12.
  8. Pierwszy wieczór muzyczny uczniów prof. J. Hofmana, „Nasz Wyraz” 1936, nr 6-7, s. 13.
  9. Bronisław Huberman, „Nasz Wyraz” 1936, nr 6-7, s. 13.

B. Teksty o literaturze

  1. Wędrówka, „Nasz Wyraz” 1936, nr 1, s. 10-11.
  2. O Weiningerze i Krzywickiej,„Nasz Wyraz” 1936, nr 3, s. 16.
  3. „Próba powrotu” Jerzego Kamila Weintrauba, „Nasz Wyraz” 1937, nr 7, s. 13-14.

Czytaj więcej

  1. Gosk Hanna, Juwenilia Leo Lipskiego, „Przegląd Humanistyczny” 1998, nr 1.
  2. Gosk Hanna, Posłowie, w: Lipski Leo, Paryż ze złota. Teksty rozproszone, Świat Literacki, Izabelin 2002.
  3. Cuber Marta, Trofea wyobraźni. O prozie Leo Lipskiego, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2011 (zob. w szczególności rozdział I, Strefa ciągłości i zerwania. O językach romantyzmu i modernizmu w juweniliach; rozdział II, Sprawy splątane i zamienne. Ekspresjonizm, kubizm i surrealizm w przedwojennej prozie Lipskiego
  4. Zając Antoni, O niepokoju i śmierci i List (Knajpa) – odnalezione utwory Leo Lipskiego, „Teksty Drugie” 2020, nr 2.
  5. Zając Antoni, „Bachory wyblakłe, złośliwe i mądre”. Niepokoje dzieciństwa w prozie Leo Lipskiego – juwenilia i Niespokojni, „Rana. Literatura – Doświadczenie – Tożsamość” 2021, nr 2.